Επιμέλεια: Ευάγγελος Φουστέρης, M.D., Ph.D., Παθολόγος – Διαβητολόγος, Ιατρικός Διευθυντής MEDOC
Η μετφορμίνη είναι ένα από τα παλαιότερα φάρμακα που διαθέτουμε για την αντιμετώπιση του Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2 (ΣΔτ2). Αν και παλαιό φάρμακο, έχει τέτοια χαρακτηριστικά που την καθιστούν ακόμη και σήμερα ως πρώτης επιλογής αντιδιαβητική αγωγή (βάση), πάνω στην οποία προστίθενται οι επόμενες αγωγές.
Η μετφορμίνη είναι ένα φάρμακο που δρα έναντι της ινσουλινοαντίστασης, πιο πολύ σπουδαία πτυχή στην ανάπτυξη του ΣΔτ2. Ινσουλινοαντίσταση με απλά λόγια σημαίνει ότι ο οι διάφοροι ιστοί – κύτταρα του ανθρώπινου οργανισμού αντιστέκονται στη δράση της ινσουλίνης, εμποδίζοντας την να εμφανίσει την φυσιολογική της δράση, την είσοδο δηλαδή της γλυκόζης στα κύτταρα και άρα την πτώση των επιπέδων γλυκόζης από το αίμα. Ινσουλινοαντίσταση αναπτύσσουν κυρίως το ήπαρ, λίπος, γραμμωτοί μύες.
Η δράση, λοιπόν, της μετφορμίνης είναι να μειώνει την ινσουλινοαντίσταση στα ανωτέρω όργανα, κάνοντας πιο «δραστική» την ινσουλίνη που είτε εκκρίνεται από το πάγκρεας είτε ενίεται μέσω στυλό. Η βασική δράση της μετφορμίνης είναι στο ήπαρ, όπου εμποδίζει τη γλυκονεογένεση και γλυκογονόλυση, δυο δράσεις που οδηγούν σε αύξηση του σακχάρου στο αίμα (κυρίως κατά τη νύχτα ή προγευματικά το πρωί). Μικρότερη δράση έχει στο λιπώδη ιστό και γραμμωτούς μύες.
Στις δράσεις της μετφορμίνης συμπεριλαμβάνονται: η ευόδωση της απελευθέρωσης GLP-1 και άλλων πεπτιδίων από τον γαστρεντερικό σωλήνα, μείωση της απορρόφησης των υδατανθρακών από τον πεπτικό σωλήνα, αύξηση της εντερικής απέκκρισης γλυκόζης και της οξείδωσης των λιπαρών οξέων.
Η μετφορμίνη είναι ένα ισχυρό αντιδιαβητικό φάρμακο που μπορεί να μειώσει την γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη έως και 2%, σύμφωνα με μελέτες. Παρά τη δύναμη της αυτή, η μετφορμίνη έχει χαμηλότατο κίνδυνο εμφάνισης υπογλυκαιμιών. Επίσης, έχει ουδέτερη επίδραση στο σωματικό βάρος (κάποιες μελέτες έχουν δείξει και ελαφρά μείωση του σωματικού βάρους).
Η μεγάλη θεραπευτική αξία της μετφορμίνης καθιερώθηκε την δεκαετία του 1990, όπου μια πολύ σπουδαία μελέτη, η UKPDS, ανέδειξε ότι η μετφορμίνη προστατεύει τους παχυσάρκους ασθενείς έναντι των μικροαγγειακών και μακροαγγειακών επιπλοκών του ΣΔτ2: 42% μείωση των θανάτων που σχετίζονται με τον ΣΔτ2, 36% μείωση της ολικής θνησιμότητας, 39% μείωση των εμφραγμάτων του μυοκαρδίου.
Για τις μη γλυκαιμικές δράσεις της μετφορμίνης, έχουν γίνει αναφορές για μείωση του κινδύνου εμφάνισης διαφόρων μορφών καρκίνου (μαστός, προστάτης, ήπαρ, παχύ έντερο), βελτίωση στο σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, ευνοϊκή δράση στο εντερικό μικροβίωμα, καθυστέρηση εμφάνισης γνωσιακών διαταραχών κ.ά.
Οι πιο συχνές παρενέργειες προέρχονται από το γαστρενετρικό σύστημα, καθώς μπορεί να προκαλέσει διάρροια, δυσκοιλιότητα, μετεωρισμό κοιλίας, τάση προς έμετο. Για αυτό το λόγο, όταν ξεκινάμε μετφορμίνη στον ασθενή μας, πάντα δίνουμε μια αρχική χαμηλή δόση και σιγά-σιγά αυξάνουμε, για να περιορίσουμε τις ανεπιθύμητες ενέργειες.
Η μακρόχρονη χορήγηση μετφορμίνης μπορεί να οδηγήσει σε μείωση των επιπέδων βιταμίνης Β12 από τον οργανισμό, και αυτό να το αντιλαμβάνεται ο ασθενής ως αλλοδυνίες ή καυσαλγίες στα κάτω άκρα ή διαταραχές μνήμης.
Αν η νεφρική σας λειτουργία είναι eGFR 45-60 mL/min, μπορείτε να λάβετε μέχρι 2.000 mg μετφορμίνης ανά 24ωρο. Αν eGFR 30-45 mL/min, μπορείτε να λάβετε μέχρι 1.000 mg μετφορμίνης ανά 24ωρο, ενώ αν eGFR <30 mL/min, δεν μπορείτε να παίρνετε μετφορμίνη, κυρίως λόγω αύξησης του κινδύνου εμφάνισης γαλακτικής οξέωσης. (Το eGFR σας προκύπτει με τη χρήση ειδικού μαθηματικού τύπου που περιλαμβάνει την τιμή της κρεατινίνης του αίματος σας).
Γενικότερα, σε καταστάσεις που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης γαλακτικής οξέωσης, όπως π.χ. βαριά χρόνια αναπνευστική πνευμονοπάθεια, βαριά καρδιακή ανεπάρκεια, βαριά αφυδάτωση, σήψη κλπ, καλό είναι να μην λαμβάνετε μετφορμίνη.
Αν έχετε προγραμματίσει αξονική τομογραφία με τη χορήγηση ιωδιούχου σκιαγραφικού και το eGFR σας είναι κάτω από 60 mL/min, η μετφορμίνη πρέπει να διακόπτεται 2 24ωρα πριν την εξέταση και να επανεντάσσεται στην αγωγή 2 24ωρα μετά την εξέταση, εφόσον δεν επηρεαστεί το eGFR σας. Η ίδια τακτική πρέπει να ακολουθείται σε προγραμματισμένα χειρουργεία.
- Σκευάσματα μετφορμίνης που κυκλοφορούν στην Ελλάδα:
- Glucophage, Retaform, Glucofree, Glucoplus, Glucostop, Glucoformin, Metformin/MYLAN, Glycofren
- Σκευάσματα συνδυασμού φαρμάκων που ένα από τα συστατικά είναι η μετφορμίνη:
- Competact, Eucreas, Janumet, Jentadueto, Komboglyze, Normell, Synjardy, Vipdomet, Vokanamet, Xigduo, Zomarist
Ενδεικτική βιβλιογραφία
- E. Inzucchi, Diabetes Care Aug 2017, 40 (8) 1128-1132
- Lv Z, Guo Y. Front Endocrinol (Lausanne). 2020 Apr 16; 11: 191
- Flory J, Lipska K. JAMA. 2019 May 21;321(19):1926-1927
- Αναθεωρημένη ΠΧΠ μετφορμίνης 2017
- UKPDS 34, Lancet 1998; 352: 854-865
- UKPDS 80, NEJM 2008; 359: 1577-1589