Μαζιώτη Χριστίνα, Επισκέπτρια Υγείας, MSc “Θεραπευτική Εκπαίδευση στο Σακχαρώδη Διαβήτη’’, Διαβητολογικό Κέντρο ΓΝΠ «Τζάνειο»
Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μία χρόνια νόσος που δημιουργεί την αίσθηση της μόνιμης απώλειας της προηγούμενης κατάστασης της υγείας.
Στο ‘’παραδοσιακό’’ μοντέλο φροντίδας, οι επαγγελματίες υγείας είναι οι ‘’ειδικοί’’ που αναγνωρίζουν τα προβλήματα του ασθενή, καθορίζουν το πλάνο φροντίδας και είναι υπεύθυνοι για το κλινικό αποτέλεσμα. Ο ασθενής είναι υπεύθυνος μόνο για τη συμμόρφωση με τις οδηγίες που του δίνουν οι επαγγελματίες υγείας.
Αντίθετα, σύμφωνα με τις σύγχρονες ανθρωποκεντρικές θεωρήσεις της υγείας και της ασθένειας, ο πάσχων τοποθετείται στο επίκεντρο της φροντίδας και την καθορίζει σε σημαντικό βαθμό. Η αυτοδιαχείριση είναι ιδιαίτερα σημαντική, τα ίδια τα άτομα είναι υπεύθυνα για τη λήψη αποφάσεων που αφορά στην επίλυση καθημερινών προβλημάτων που σχετίζονται με τη φροντίδα τους.
Η νόσος δεν είναι θεραπεύσιμη, αλλά ελέγχεται, έχει σιωπηλή πορεία και σχετίζεται με τον τρόπο ζωής.
Η θεραπεία είναι σημαντική για την επιβίωση, χρειάζεται όμως εκπαίδευση για την εφαρμογή της.
Η εκπαίδευση στην αυτοδιαχείριση είναι μια συνεργατική και δια δραστική διαδικασία που εμπλέκει το άτομο που πάσχει από διαβήτη, την οικογένειά του και τον επαγγελματία υγείας, με σκοπό την τροποποίηση της συμπεριφοράς υγείας και την καλύτερη διαχείριση της νόσου. Η προαγωγή της αυτοδιαχείρισης επιτυγχάνεται μέσω της υλοποίησης οργανωμένων προγραμμάτων εκπαίδευσης .
Η Θεραπευτική Εκπαίδευση δίνει τη δυνατότητα στα άτομα με διαβήτη να αποκτήσουν και να διατηρήσουν επιδεξιότητες που θα τους επιτρέπουν την ευνοϊκότερη διαχείριση της ζωής και της νόσου τους. Περιλαμβάνει την ενημέρωση, συνειδητοποίηση, µάθηση σε θέματα αυτοφροντίδας και ψυχοκοινωνική υποστήριξη σε σχέση µε τη νόσο και την προτεινόμενη θεραπεία.
Στοχεύει να βοηθήσει τα ίδια και την οικογένειά τους να καταλάβουν την ασθένεια και τη θεραπεία της, να συνεργάζονται με τους θεραπευτές τους και να διατηρήσουν ή να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους.
Η εκπαίδευση στην αυτοδιαχείριση του διαβήτη πρέπει να είναι ανθρωποκεντρική, με σεβασμό, συνέπεια προς τις προτιμήσεις, ανάγκες και αξίες του ατόμου και να βοηθά στην καθοδήγηση των κλινικών αποφάσεων.
Το άτομο με διαβήτη:
- Πρέπει να αποδεχθεί τη σχετική απώλεια της «ακεραιότητάς» του
- Να γνωρίζει πως να αντιδρά στα οξέα επεισόδια
- Να τροποποιήσει την προσωπική του ζωή
- Να ξεπεράσει τις αναστολές του και να εκφράσει ελεύθερα τις προκαταλήψεις του
- Να εκφράσει ελεύθερα την εμπειρία του από την αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη
- Να εκμυστηρευτεί τους φόβους, αλλά και τις ελπίδες του.
Για να επιτευχθούν αυτά πρέπει να αλλάξει τη συμπεριφορά του σε καθημερινή βάση σε διάφορους τομείς: να βελτιώσει τη διατροφή του, να μειώσει το κάπνισμα, να αυξήσει την άσκηση, να μάθει να διαχειρίζονται τα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης. Συμπεριφορές που ξέρει ότι πρέπει να τις αλλάξει αλλά δεν είναι εύκολο γιατί πολλές από αυτές είναι μια συνήθεια χρόνων που του αποδίδει απόλαυση.
Ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό πρόγραμμα πρέπει να στοχεύει στη θεραπευτική εκπαίδευση. Εκπαίδευση δεν είναι απλή μεταφορά γνώσεων ούτε απομνημόνευση πληροφοριών ούτε σχέση δασκάλου – μαθητή.
Εκπαίδευση σημαίνει Κινητοποίηση για:
- Την κατανόηση της χρονιότητας της νόσου και της σπουδαιότητας της ενεργούς συμμετοχής του διαβητικού ατόμου στη θεραπεία του
- Την ανάπτυξη νέων πρακτικών που θα συμβάλλουν στην αλλαγή της συμπεριφοράς και στη βελτίωση της μεταβολικής του ρύθμισης.
Τεχνικές παρέμβασης. Η εκπαίδευση μπορεί να γίνεται είτε σε:
- Ατομικές συνεδρίες: όπου το άτομο μπορεί να εκφράσει πιο εύκολα ερωτήσεις και τις φοβίες του σχετικά με τη νόσο
- Ομαδικές συνεδρίες: όπου τα άτομα αναπτύσσουν σχέσεις ομάδας ανταλλάσοντας γνώσεις και εμπειρίες. Είναι ιδιαίτερα αποδοτική για τα άτομα που παρουσιάζουν δυσκολίες μάθησης ή και αποδοχής της νόσου.
Οι περισσότεροι άνθρωποι δε μπορούν να μετατρέψουν τη νέα συμπεριφορά σε μια συνήθη πρακτική δίχως μια καθοδήγηση για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα. Χρειάζεται να συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία της μάθησης με το να συνδέουν νέες πληροφορίες σε ότι είναι ήδη γνωστό. Η πρότερη γνώση είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο “χτίζεται” η γνώση του μέλλοντος.
Κάθε μία πρακτική έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της και η ομάδα των εκπαιδευτών αποφασίζει κατά περίπτωση ποιο μοντέλο θα εφαρμοστεί.
Ποιόν εκπαιδεύουμε;
- Το διαβητικό άτομο
- Την οικογένεια ή τους φίλους οι οποίοι είναι χρήσιμοι συνεργάτες και όχι παθητικοί θεατές.
Προϋποθέσεις για το σχεδιασμό της ομάδας:
- Οι ατομικές ανάγκες του ατόμου
- Η αντιμετώπιση του στρες
- Η ικανότητα μάθησης
- Η ψυχολογική υποστήριξη
- Η ηλικία
Σκοπός των ομάδων εκπαίδευσης είναι:
- Να οδηγήσουμε μικρές ομάδες 3 -10 ατόμων με διαβήτη σε ανοιχτή και ουσιαστική συζήτηση σχετικά με την κατάστασή τους
- Να μάθουν μέσα από τη γνώση και τις εμπειρίες άλλων ατόμων που βρίσκονται σε παρόμοια κατάσταση.
Πως μαθαίνει το άτομο με διαβήτη;
Ξεκινώντας:
- Από αυτό που είναι: από τα ατομικά πιστεύω, τις αξίες και τις πεποιθήσεις του
- Από αυτά που ήδη ξέρει: τι γνωρίζει για τη νόσο;
- Από τις αντιλήψεις του: τις στάσεις που έχει σε θέματα υγείας
Τα άτομα με διαβήτη δεν μαθαίνουν με τον ίδιο τρόπο, ούτε με τον ίδιο ρυθμό. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να ενθαρρύνει κανείς τα άτομα να τροποποιήσουν τη συμπεριφορά τους προκειμένου να επιτύχουν έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής, επειδή ο τρόπος ζωής εξαρτάται από τα ατομικά πιστεύω και τις αξίες.
Μπορούμε να εκπαιδεύσουμε και τους δύο τύπους διαβήτη στην ίδια ομάδα;
Οι ομάδες που εκπαιδεύουμε θα πρέπει να είναι ομοιογενείς γιατί:
Η ομαδική εκπαίδευση βοηθά το άτομο με διαβήτη:
- Να αποκτήσει αυτονομία
- Να έχει ενεργή συμμετοχή στη διαδικασία εκπαίδευσης
- Να έχει ενεργή συμμετοχή στο σχεδιασμό της εκπαίδευσης
- Να αντλεί ενδυνάμωση
- Να καθορίζει την εκπαίδευσή του ανάλογα με τις ανάγκες του
Η συνομιλία με κάποιον που βρίσκεται στην ίδια κατάσταση με κάποιον άλλον στην ομάδα έχει τρομερή δύναμη.
Οι ομάδες σχεδιάζονται ώστε να είναι διασκεδαστικές, διαδραστικές, συμμετοχικές και να έχουν τελικό στόχο τη μάθηση και την τροποποίηση της συμπεριφοράς των διαβητικών ατόμων.
Η θεραπευτική εκπαίδευση αποτελεί μια συνεχή διαδικασία που θα επιφέρει σε βάθος χρόνου το επιθυμητό αποτέλεσμα της παρέμβασης. Οι μακροχρόνιες αλλαγές δεν συμβαίνουν από τη μια μέρα στην άλλη. Η προσπάθεια αλλαγής του τρόπου ζωής των διαβητικών ατόμων αποτελεί συλλογικό έργο της εκπαιδευτικής ομάδας.
Θεωρείται απαραίτητη η επαφή και η συνεργασία μεταξύ των μελών της ομάδας καθώς και η συνεχιζόμενη εκπαίδευση τόσο των ατόμων με διαβήτη όσο και της διεπιστημονικής ομάδας.
Η κατάλληλη προσέγγιση του ατόμου με διαβήτη, της οικογένειάς και η χρήση των επικοινωνιακών δεξιοτήτων των μελών της διεπιστημονικής ομάδας, μπορούν να οδηγήσουν σε πιο αποτελεσματική θεραπευτική αντιμετώπιση, προσαρμοσμένη στις ιδιαίτερες οργανικές και συναισθηματικές ανάγκες του ατόμου και των προτεραιοτήτων που εκείνο θέτει στη ζωή του.