Prevalence of diabetes and pre-diabetes in Greece. Results of the First National Survey of Morbidity and Risk Factors (EMENO) study
Konstantinos Makrilakis, Natasa Kalpourtzi, Ioannis Ioannidis, Stella Iraklianou, Athanasios Raptis, Alexis Sotiropoulos, Magda Gavana, Apostolos Vantarakis, Maria Kantzanou Christos Hadjichristodoulou, Grigoris Chlouverakis, Grigoris Trypsianis, Paraskevi V Voulgari, Yannis Alamanos, Giota Touloumi, Stavros Liatis, EMENO Study Group
Diabetes Res Clin Pract. 2021 Feb; 172:108646. Epub 2020 Dec 24 doi: 10.1016/j.diabres.2020.108646.
Επιμέλεια ελληνικού κειμένου: Μαρία Μυλωνά MD, PhD, Παθολόγος, Επιμελήτρια Α ´ΕΣΥ, Α΄ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΓΝΑ “Λαϊκό”, Μέλος ΔΣ Ελληνικής Εταιρείας Εσωτερικής Παθολογίας, ALS/AMLS/GEMS Instructor AHA/ERC Authorized
Εισαγωγή: Ο επιπολασμός του σακχαρώδη διαβήτη αυξήθηκε δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες, ιδιαιτέρως σε χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος χώρες [1],με αυτή την τάση να συνεχίζεται καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός γηράσκει και γίνεται ολοένα και πιο παχύσαρκος [2]. Ταυτόχρονα, ο διαβήτης παραμένει ασυμπτωματικός για αρκετούς μήνες ως χρόνια πριν την κλινική του διάγνωση, οδηγώντας έτσι σε μικρο- και μακρο- αγγειακές επιπλοκές. Το οικονομικό κόστος της νόσου και των επιπλοκών της πολλαπλασιάζονται και αναμένονται να αυξηθούν περαιτέρω στο μέλλον με τις πολιτικές της υγείας να προσπαθούν να αναλάβουν αποτελεσματικά μέτρα πρόληψης της νόσου αλλά και μεθόδων υπολογισμού του επιπολασμού της, καθώς οι τελευταίες διαφέρουν σημαντικά. Στη χώρα μας, υπάρχει μόνο μία μεγάλης κλίμακας, εθνικής εμβέλειας μελέτη, με στοιχεία από τη βάση δεδομένων του ΕΟΠΥΥ, βασισμένα ωστόσο μόνο στη φαρμακολογική θεραπεία της νόσου [3].
Σκοπός: Σκοπός της παρούσας -πρώτης εθνικής εμβέλειας-μελέτης συνιστά ο υπολογισμός του επιπολασμού του σακχαρώδη διαβήτη στην Ελλάδα, της φαρμακολογικής του θεραπείας και του επιπέδου ρύθμισής του, όπως επίσης και του επιπολασμού του προδιαβήτη. Η παρούσα συνιστά μέρος της The National Survey of Morbidity and Risk Factors (EMENO) [4], η οποία σχεδιάστηκε να εστιάσει σε καρδιαγγειακές και αναπνευστικές νόσους και παράγοντες κινδύνους, αξιολογώντας την κατάσταση υγείας του ελληνικού πληθυσμού και τη χρήση των υπηρεσιών υγείας, φαρμακευτικών αγωγών και προληπτικών μέτρων.
Μέθοδοι: Τα δεδομένα προήλθαν από την National Survey of Morbidity and Risk Factors (EMENO),σε τυχαίως επιλεγμένο, αντιπροσωπευτικό δείγμα του ενήλικου ελληνικού πληθυσμού, με στοιχεία που συλλέχθηκαν από εκπαιδευμένους συνεντευξιαστές με προτυπωμένα ερωτηματολόγια και κλινική εξέταση των συμμετεχόντων από εκπαιδευμένους ιατρούς σε τυχαίως επιλεγμένους ενήλικες που διέμεναν στην Ελλάδα σε χρονική διάρκεια από τον Μάιο του 2013 ως τον Ιούνιο του 2016. Ο σακχαρώδης διαβήτης ορίστηκε ως γνωστός σε άτομα που ήδη ελάμβαναν αντιδιαβητική αγωγή ή που δήλωναν την ύπαρξη της νόσου ως γνωστή, ενώ σε όσους δήλωσαν μη γνωστό σακχαρώδη διαβήτη, χρησιμοποιήθηκαν τα ακόλουθα 3 κριτήρια: 1)επίπεδα γλυκόζης νηστείας πλάσματος > 7.0 mmol/Lή 126 mg/dl και /ή HbA1c >6.5% (ή 48 mmol/mol); 2) επίπεδα γλυκόζης νηστείας πλάσματος μόνο> 7.0 mmol/L (126 mg/dl); και 3) επίπεδα HbA1c μόνο > 6.5% (48 mmol/mol). Ο προδιαβήτης διαγιγνώσκεται σε άτομα με άγνωστο διαβήτη με επίπεδα γλυκόζης νηστείας πλάσματος 5.6–6.9 mmol/L ή 100–125 mg/dl (Impaired Fasting Glucose [IFG]) και/ή HbA1c 5.7–6.4% (ή 39–46 mmol/mol) [25,26].Τέλος, στα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη, όσα είχαν επίπεδα HbA1c <7.0% (53 mmol/mol) θεωρήθηκαν ότι έχουν καλό γλυκαιμικό έλεγχο [5].
Αποτελέσματα: 4393 άτομα με HbA1c και/ή επίπεδα γλυκόζης νηστείας πλάσματος συμμετείχαν στη μελέτη. Ο ολικός επιπολασμός σακχαρώδη διαβήτη υπολογίστηκε στο 11.9% (95% CI: 10.9–12.9), ο γνωστός διαβήτης στο 10.4% (9.5–11.4), και ο άγνωστος στο 1.5% (1.1–1.9), με σημαντική αύξηση στις μεγαλύτερες ηλικίες και χωρίς διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα, παρότι ήταν πιο συχνός σε άτομα με μεγαλύτερο BMI (p < 0.001). Χαρακτηριστικά η διακύμανση του επιπολασμού ήταν εμφανής, καθώς ανερχόταν από το 0.8% στην ηλικιακή ομάδα 18–29 ετών, ως το 12.1% στα άτομα 50–59ετών και στο 30.5% σε εκείνους >70ετών. Ο επιπολασμός του προδιαβήτη υπολογίστηκε στο 12.4% (11.4–13.6). Η πλειοψηφία των ατόμων με γνωστό διαβήτη λάμβαναν μετφορμίνη (71.5%), επόμενοι σε συχνότητα ήταν οι DPP-4 αναστολείς (26.3%) και οι σουλφονυλουρίες (24.5%), ενώ από τους ασθενείς με γνωστό διαβήτη, 70.9% (383/540) εμφάνισαν καλό γλυκαιμικό έλεγχο (HbA1c <7.0%) ανεξάρτητα από το φύλο ή την ηλικία τους. Παράλληλα, το ποσοστό του καλού ελέγχου υπολογίστηκε στο 73.5% στην ομάδα που λάμβανε po αγωγή, στο 29.8% όσων λάμβαναν ινσουλίνη, στο 53.0% όσων λάμβαναν ινσουλίνη και po αγωγή, και στο 84.8% όσων βρίσκονταν σε διατροφή (p < 0.001).
Συζήτηση: Η παρούσα αποτελεί την πρώτη εθνικής εμβέλειας υγειονομική μελέτη, η οποία χαρακτηριστικά περιλάμβανε προσωπική συνέντευξη και κλινική εξέταση, βασίστηκε σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του ελληνικού ενήλικου πληθυσμού, η οποία υπολόγισε τον επιπολασμό του σακχαρώδη διαβήτη όπως και του προδιαβήτη, χρησιμοποιώντας πραγματικές μετρήσεις επιπέδων γλυκόζης πλάσματος νηστείας και HbA1c. Αναδείχθηκε από την επεξεργασία των συλλεχθέντων στοιχείων ότι ο σακχαρώδης διαβήτης επηρεάζει το 11.9% του γενικού πληθυσμού με το γνωστό διαβήτη να υπολογίζεται στο 10.4% και τον άγνωστο στο 1.5%. Σημαντική αύξηση διαπιστώθηκε στις μεγαλύτερες ηλικίες ασθενών, χαρακτηριστικά στο 23% στους ασθενείς μεταξύ 60–69 ετών, 30.5% στους >70 ετών. Eπιπρόσθετα, αξιοσημείωτο είναι το ποσοστό και του προδιαβήτη υπολογιζόμενο στο 12.4%. Η σύγκριση βέβαια των αποτελεσμάτων της παρούσας μελέτης με παρόμοιες απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή, ιδίως στον ορισμό του διαβήτη με διαφορετικά κριτήρια [6], καθώς όλες οι προηγούμενες μελέτες για τον επιπολασμό του διαβήτη στη χώρα αφορούσαν κατά κύριο λόγο σε διαφορετικά διαγνωστικά κριτήρια, βασίστηκαν σε τοπικές, μικρής κλίμακας μελέτες ή σε αναφορές νόσησης από τους ίδιους τους ασθενείς.
Συμπεράσματα: Η παρούσα, πρώτη, εθνική μελέτη ανέδειξε υψηλό επιπολασμό σακχαρώδη διαβήτη στην Ελλάδα και χαμηλό αντίστοιχο επιπολασμό άγνωστου διαβήτη. Αξιοσημείωτα υψηλός υπολογίστηκε και ο επιπολασμός του προδιαβήτη. Τα προαναφερθέντα αποτελέσματα αναμένεται να διευκολύνουν τις εθνικές αρχές να αναπτύξουν στοχευμένες και αποτελεσματικές στρατηγικές πρόληψης αλλά και αντιμετώπισης της νόσου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Global Report on Diabetes. Isbn 2016;978:1–88. doi:ISBN 978 92 4 156525 7
- Saeedi P, Petersohn I, Salpea P, Malanda B, Karuranga S, Unwin N, et al. Global and regional diabetes prevalence estimates for 2019 and projections for 2030 and 2045: Results
from the International Diabetes Federation Diabetes Atlas, 9th edition. Diabetes Research and Clinical Practice 2019; 157:107843. doi:10.1016/j.diabres.2019.107843.
- Liatis S, Dafoulas GE, Kani C, Politi A, Litsa P, Sfikakis PP, et al. The prevalence and treatment patterns of diabetes in the Greek population based on real-world data from the nationwide prescription database. Diabetes Res Clin Pract 2016; 118:162 https://doi.org/10.1016/j.diabres.2016.06.018.
- Touloumi G, Karakatsani A, Karakosta A, Sofianopoulou E, Koustenis P, Gavana M, et al. National Survey of Morbidity and Risk Factors (EMENO): Protocol for a Health Examination Survey Representative of the Adult Greek Population. JMIR Res Protoc 2019;8: e10997. https://doi.org/10.2196/10997.
- American Diabetes Association. 6. Glycemic Targets: Standards of Medical Care in Diabetes—2020. Diabetes Care 2020;43: S66–76. doi:10.2337/dc20-S006.
- Geiss LS, Bullard KM, Brinks R, Gregg EW. Considerations in epidemiologic definitions of undiagnosed diabetes. Diabetes Care 2018; 41:1835–8. https://doi.org/10.2337/dc17-1838.