Επιμέλεια: Μαρία Δημητρίου, Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας, Γ.Ν.Ν.Π. «Άγιος Παντελεήμων», Πειραιάς
Η θυρεοειδική δυσλειτουργία και το μεταβολικό σύνδρομο είναι από τις πιο κοινές ενδοκρινικές διαταραχές, ενώ σχετίζονται με σημαντική νοσηρότητα και θνησιμότητα. Οι διαταραχές του θυρεοειδούς αδένα επηρεάζουν μεταξύ άλλων, τα λιπίδια, το μεταβολισμό της γλυκόζης, την αρτηριακή πίεση, το σωματικό βάρος. Όλα τα προαναφερθέντα συνδέονται με μεταβολικές παραμέτρους και επομένως οδηγούν σε ανάπτυξη ή επιδείνωση ήδη υπάρχοντος μεταβολικού συνδρόμου. Το μεταβολικό σύνδρομο συνδέεται άρρηκτα με την αντίσταση στην ινσουλίνη και την παχυσαρκία και τα δύο εκ των οποίων επηρεάζονται από τις θυρεοειδικές ορμόνες. Σε αρκετές μελέτες έχει περιγραφεί σύνδεση της παχυσαρκίας και της δυσλειτουργίας του θυρεοειδούς. Η σχέση ωστόσο μεταξύ δυσλειτουργίας του θυρεοειδούς και μεταβολικού συνδρόμου/αντίστασης στην ινσουλίνη δεν είναι ακόμη σαφώς καθορισμένη. Όμως στους παχύσαρκους ασθενείς, η χρόνια φλεγμονή χαμηλού βαθμού στο λιπώδη ιστό που εκκρίνει κυτταροκίνες έχει προταθεί ως ένας από τους κοινούς μηχανισμούς στις δύο οντότητες γεγονός που ενισχύεται περαιτέρω από την ύπαρξη κοινών βιοδεικτών όπως είναι η αυξημένη hs-CRP, η ΙL-6 και η παρουσία αυτοαντισωμάτων. Μία νέα προσέγγιση που κερδίζει ολοένα έδαφος είναι ότι το μεταβολικό σύνδρομο μπορεί να μην είναι απαραίτητα συνέπεια της δυσλειτουργίας του θυρεοειδούς, αλλά ότι η δυσλειτουργία του θυρεοειδούς μπορεί να προκύψει από τις επιπτώσεις του μεταβολικού συνδρόμου. Αυξημένη TSH που σχετίζεται με ελαφρώς αυξημένη Τ3 παρατηρείται συχνά σε παχύσαρκα άτομα, ειδικά σε αυτά με σοβαρή νοσογόνο παχυσαρκία. Η επικάλυψη μεταξύ των δύο διαγνώσεων είναι κοινή, δικαιολογώντας μια υψηλή συσχέτιση μεταξύ τους, ωστόσο η αποσαφήνιση του τι αποτελεί την αιτία και τι την συνέπεια δεν τεκμηριώνεται επαρκώς ακόμη από την τρέχουσα βιβλιογραφία. Οι θυρεοειδικές ορμόνες, ειδικά η Τ3, εμπλέκονται στον έλεγχο του μεταβολικού ρυθμού με διάφορους μηχανισμούς. Ασκούν άμεση επίδραση στη χρήση του ΑΤP, έχουν ινότροπες και χρονότροπες δράσεις, επίσης ελέγχουν τη θερμοκρασία του πυρήνα του σώματος, την όρεξη, τη συμπαθητική δραστηριότητα και τη μιτοχονδριακή βιογένεση. Επιπλέον άλλοι μεταβολίτες των θυρεοειδικών ορμονών έχει αποδειχτεί ότι αποτρέπουν την επαγόμενη από δίαιτα υψηλή σε λιπαρά παχυσαρκία, μέσω αύξησης της ενεργειακής δαπάνης και της ευόδωσης αντιλιπογόνων μονοπατιών στο λευκό λιπώδη ιστό.
Η λεπτίνη, ορμόνη που παράγεται από το λιπώδη ιστό, δρα κυρίως στους υποθαλαμικούς νευρώνες και προκαλεί κορεσμό ενώ αυξάνει την ενεργειακή δαπάνη. Ωστόσο πολλοί παχύσαρκοι έχουν υπερλεπτιναιμία αλλά είναι ανθεκτικοί στην ανορεξιογόνο κεντρική δράση της. Επίσης η λεπτίνη ρυθμίζει την παραγωγή ορμονών στον υποθάλαμο και φαίνεται να επηρεάζει διεγερτικά τους νευρώνες που είναι υπεύθυνοι για την απελευθέρωση TRH επηρεάζοντας κατ’ επέκταση και όλο τον άξονα. Έτσι η λεπτίνη μπορεί να ρυθμίζει τις δράσεις των θυρεοειδικών ορμονών στους ιστούς στόχους, αλλά και η διατροφική κατάσταση όπως και η κατάσταση του θυρεοειδούς αδένα τροποποιούν τις αποκρίσεις στη λεπτίνη. Περαιτέρω μελέτες απαιτούνται για να αποσαφηνιστεί η σχέση λεπτίνης και θυρεοειδούς. Η TSH έχει αποδειχθεί ότι δρα απευθείας στο λιπώδη ιστό που εκφράζει υποδοχείς της. Σε μελέτη σε διαφοροποιημένα ανθρώπινα λιποκύτταρα, η TSH, φαίνεται να προκαλεί λιπόλυση και να αναστέλλει τη σηματοδότηση της ινσουλίνης μέσω της φωσφορυλίωσης της πρωτεϊνικής κινάσης Β, η οποία μπορεί να συμβάλλει στην αντίσταση στην ινσουλίνη. Ωστόσο σε άλλη μελέτη φάνηκε ότι η TSH διεγείρει τη διαφοροποίηση και τη λιπογένεση των λιποκυττάρων. Σε συμφωνία με αυτό ήρθε και ερευνητική εργασία σε ποντίκια, τα οποία δεν εξέφραζαν υποδοχείς της TSH, ήταν υπό συμπληρώματα θυρεοειδικών ορμονών και ταυτόχρονα σε δίαιτα υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά. Αυτά εμφάνισαν αντίσταση στη παχυσαρκία. Και εδώ αναμένονται αποτελέσματα περαιτέρω έρευνας. Η δυσλειτουργία του θυρεοειδούς σε παχύσαρκα άτομα μπορεί να οφείλεται σε ήπια επίκτητη αναστρέψιμη κεντρική αντίσταση στη θυρεοειδική ορμόνη. Σε μελέτη που διερεύνησε την επίδραση της απώλειας βάρους μετά από βαριατρικό χειρουργείο στις θυρεοειδικές ορμόνες φάνηκε ότι η αντίσταση σε αυτές μειώθηκε μετά την επέμβαση όπως επίσης μειώθηκε και η CRP. Σε παχύσαρκες γυναίκες με υποκλινικό υποθυρεοειδισμό και θυρεοειδίτιδα Hashimoto ο επιπολασμός μεταβολικού συνδρόμου ήταν υψηλότερος σε σχέση με παχύσαρκα άτομα που δεν εμφάνιζαν αυτοαντισώματα anti-TPO.
Ο υποθυρεοειδισμός σχετίζεται με περιφερική αντίσταση στην ινσουλίνη και στον αντίποδα ο υπερθυρεοειδισμός αυξάνει την υπεργλυκαιμία λόγω αύξησης της ηπατικής παραγωγής. Η Τ3 δρα απευθείας στο ήπαρ ρυθμίζοντας γονίδια που εμπλέκονται στην ηπατική γλυκονεογένεση, το μεταβολισμό του γλυκογόνου και τη σηματοδότηση της ινσουλίνης. Επιπλέον δρα κεντρικά στον υποθάλαμο αυξάνοντας τη συμπαθητική ροή στο ήπαρ. Κατά συνέπεια στο ήπαρ υπάρχει μείωση της σύνθεσης γλυκογόνου και αύξηση της γλυκονεογένεσης και της γλυκογονόλυσης που οδηγεί σε αύξηση της παραγωγής γλυκόζης. Η Τ3 αυξάνει τη μετατόπιση του μεταφορέα 4 της γλυκόζης GLUT4 στην πλασματική μεμβράνη, στους σκελετικούς μυς και στον λιπώδη ιστό η οποία σχετίζεται με καλύτερη ανοχή στη γλυκόζη. Ο υπερθυρεοειδισμός φαίνεται να βλάπτει τη διεγειρόμενη από τη γλυκόζη έκκριση ινσουλίνης και να επιταχύνει την αποδόμησή της. Σε πειραματική μελέτη με κυτταροκαλλιέργειες οι υψηλές συγκεντρώσεις Τ3 προκαλούσαν απόπτωση και θάνατο κυτταρικών παγκρεατικών σειρών που παρήγαγαν ινσουλίνη.
Οι θυρεοειδικές ορμόνες δρουν στα αγγεία και στην καρδιά και όπως προαναφέρθηκε έχουν ινότροπη και χρονότροπη δράση. Οι ασθενείς με υπερθυρεοειδισμό εμφανίζουν ταχυκαρδία, αυξημένη συσταλτικότητα της καρδιάς και μειωμένο καρδιακό μεταφορτίο με αποτέλεσμα αυξημένη καρδιακή παροχή, η οποία οδηγεί σε συστολική υπέρταση. Οι υποθυρεοειδικοί από την άλλη μπορεί να εμφανίσουν διαστολική υπέρταση, που σχετίζεται με διαταραχή της ενδοθηλιακής αγγειοδιαστολής. Επίσης σε αυτούς τους ασθενείς παρατηρούνται αλλαγές στη μικροκυκλοφορία όπως μείωση της ταχύτητας ροής του αίματος και διαταραχή της αγγειοδιαστολής μετά από σύντομη περίοδο ισχαιμίας. Επιπλέον παρατηρείται μείωση του μυϊκού τόνου ως αποτέλεσμα επίδρασης της παραγωγής μονοξειδίου του αζώτου και άλλων ρυθμιστικών παραγόντων. Επιπροσθέτως οι δράσεις των θυρεοειδικών ορμονών στο κεντρικό νευρικό σύστημα επηρεάζουν την αυτόνομη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης.
Το μεταβολικό σύνδρομο σχετίζεται με δυσλιπιδαιμία. Οι θυρεοειδικές ορμόνες και οι υποδοχείς τους έχουν ποικίλες επιδράσεις και στο μεταβολισμό των λιπιδίων. Είναι γνωστό ότι στον υποθυρεοειδισμό παρατηρείται υπερχοληστερολαιμία που χαρακτηρίζεται από αυξημένα επίπεδα LDL-c. Από μελέτες φάνηκε ότι η έκφραση συγκεκριμένων ισομορφών των ειδικών υποδοχέων των θυρεοειδικών ορμονών εμπλέκεται στο μεταβολισμό των λιπιδίων. Σε μελέτες παρατήρησης αναφέρεται επίσης υψηλή συσχέτιση ακόμη και ήπιου υποκλινικού υποθυρεοειδισμού με υψηλά τριγλυκερίδια, ολική χοληστερόλη και LDL-c.
Aπoμένουν πολλά να μάθουμε ακόμη πριν καταλήξουμε σε πρακτικά συμπεράσματα. Μελέτες κοόρτης βασισμένες σε μεγάλο πληθυσμό με παρακολούθηση για μεγάλο χρονικό διάστημα απαιτούνται για να προσδιοριστεί η σημασία της δυσλειτουργίας του θυρεοειδούς, ιδιαίτερα σε υποκλινικές μορφές και η συσχέτισή της με το μεταβολικό σύνδρομο καθώς και το κατά πόσο επηρεάζει ή επηρεάζεται από το τελευταίο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Mehran L., Amouzegar A, Azizi F. Thyroid disease and the metabolic syndrome. Curr Opin Endocronol Diabetes Obes 2019; 26: 256-265
- Vaitikus JA, Farrar JS, Celi FS. Thyroid hormone mediated modulation of energy expenditure. Eur J Clin Nutr 2019; 73: 166-171
- Mullur R, Liu YY, Brent GA. Thyroid hormone regulation of metabolism. Physiol Rev 2014; 94: 355-382.
- Münzberg H, Flier JS, Bjørbaek C. Region-specific leptin resistance within the hypothalamus of diet-induced obese mice. Endocrinology 2004; 145: 4880-4899.
- Klieverik LP, Janssen SF, van Riel A, et al. Thyroid hormone modulates glucose production via a sympathetic pathway from the hypothalamic paraventricular nucleus to the liver. Proc Natl Acad Sci U S A 2009; 106: 5966.
- Ximenes HM, Lortz S, Jörns A, et al. Triiodothyronine (T3)-mediated toxicity and induction of apoptosis in insulin-producing INS-1 cells. Life Sci 2007; 80: 2045-2050.
- Samuel S, Zhang K, Tang YD, et al. Triiodothyronine potentiates vasorelaxation via PKG/VASP signaling in vascular smooth muscle cells. Cell Physiol Biochem 2017; 41: 1894-1904.
- Li X, Meng Z, Jia Q, Ren X. Effect of L-thyroxine treatment versus a placebo on serum lipid levels in patients with sub-clinical hypothyroidism. Biomed Rep 2016; 5:443-