Χαρίλαος Δημοσθενόπουλος, ΜMedsci.PhD, Κλινικός Διαιτολόγος-Προϊστάμενος Διαιτολοhγικού Τμήματος ΓΝΑ Λαϊκό, Διδάκτορας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Μέλος ΔΣ ΕΔΕ – Scientific Secretary of Diabetes Nutrition Study Group (DNSG)
Το μέγεθος της παγκόσμιας επιβάρυνσης και ο επιπολασμός του διαβήτη συνεχίζει να αυξάνεται. Υπολογίζεται ότι 578 εκατ οι άνθρωποι θα ζουν με διαβήτη παγκοσμίως μέχρι το χρόνο 2030, περίπου το 90% των οποίων θα είναι διαβήτης τύπου 2. Πληθώρα στοιχείων έχουν δείξει ότι η τήρηση μιας υγιεινής διατροφής (όπως η μεσογειακή διατροφή) είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη του διαβήτη τύπου 2. Παράλληλα, μία ανθυγιεινή διατροφή αποτελεί έναν βασικό παράγοντα κινδύνου που σχετίζεται με την εμφάνιση διαβήτη, αλλά και την αδυναμία ρύθμισης του. Τα διατροφικά πρότυπα που έχουν μελετηθεί περισσότερο επικεντρώνονται γενικά σε συμβατικές ομάδες τροφίμων όπως τα φρούτα και τα λαχανικά.
Τις τελευταίες δεκαετίες, έχει αναφερθεί μία δραματική αύξηση της κατανάλωσης υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων (UPF) παγκοσμίως. Οι Ηνωμένες Πολιτείες (ΗΠΑ) και το Ηνωμένο Βασίλειο (Ηνωμένο Βασίλειο) ανέφεραν τις υψηλότερες αναλογίες κατανάλωσης, αντιπροσωπεύοντας περισσότερες από τις μισές συνολικές θερμίδες που καταναλώθηκαν. Αντίθετα, η Ιταλία ανέφερε τη χαμηλότερη, η οποία αντιπροσώπευε σχεδόν το 10% των συνολικών θερμίδων που καταναλώθηκαν. Άλλες περιοχές, όπως η Αυστραλία, είχαν κατά μέσο όρο 40%, οι ασιατικές χώρες όπως η Κορέα, η Ιαπωνία, η Μαλαισία και η Ινδονησία είχαν κατά μέσο όρο 25,8%, 28,2%, 29% και 19,5% αντίστοιχα, και οι χώρες της Μέσης Ανατολής, είχαν κατά μέσο όρο 36,5% των συνολικών θερμίδων. Τα UPF «εισβάλουν» και γίνονται όλο και πιο παρόντα σε όλες τις κατηγορίες τροφίμων, ακόμη και στη διατροφή των βρεφών, των παιδιών και των εφήβων.
Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα αποτελούν πηγή πολλών επιβαρυντικών διατροφικών συστατικών όπως trans και κορεσμένα λιπαρά οξέα, αλάτι, σάκχαρα, πρόσθετα και ενισχυτικά γεύσης και χρώματος, καθώς και ειδικών ενώσεων που εντοπίζονται κατά την επεξεργασία των προϊοντων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα τελικά προϊόντα προχωρημένης γλυκοζυλίωσης (AGEs). Τα UPF είναι τρόφιμα ιδιαίτερα φτωχά σε ευεργετικά θρεπτικά συστατικά. Επιπλέον, η χρήση πολλών προσθέτων μπορεί να προκαλέσει πολλαπλά προβλήματα υγείας και η συσκευασία μπορεί επίσης να περιέχει επιβλαβείς ουσίες.
Τα τρόφιμα ταξινομούνται σύμφωνα με το σύστημα NOVA σε 4 κατηγορίες, ανάλογα με τη φύση, τo βαθμό και το σκοπό της βιομηχανικής επεξεργασίας που υποβάλλονται. Έτσι, μπορούν να ταξινομηθούν από μη επεξεργασμένα ή ελάχιστα επεξεργασμένα (π.χ. φρούτα, σπόροι, αυγά, γάλα, νερό κ.α.) ως και εξαιρετικά ή υπερ επεξεργασμένα (π.χ. ανθρακούχα ποτά, συσκευασμένα σνακ, μαργαρίνη, προπαρασκευασμένα τρόφιμα κ.α.).
Τα UPF είναι προϊόντα που έχουν υποστεί μια σειρά βιομηχανικών διεργασιών, συμπεριλαμβανομένων φυσικών, βιολογικών ή χημικών διεργασιών, σε συνδυασμό με τη χρήση προσθέτων όπως χρωστικές, γαλακτωματοποιητές και συντηρητικά. Η αύξηση της κατανάλωσης των UPF, συμπεριλαμβανομένων των «φαστ φουντ», «αναψυκτικών και ζαχαρούχων ποτών», «επεξεργασμένων κρεάτων-αλλαντικών» και άλλων τύπων «έτοιμων προς κατανάλωση» τροφίμων, έχει συνδεθεί με τον κίνδυνο εμφάνισης παθήσεων. Το παγκόσμιο φαινόμενο της αύξησης κατανάλωσης των UPF συνοδεύεται από αύξηση του επιπολασμού της παχυσαρκίας, του μεταβολικού συνδρόμου και άλλων μη μεταδοτικών ασθενειών (NCD) όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις, η υπέρταση και ο διαβήτης τύπου 2 (ΣΔτ2). Έτσι, τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα αποτελούν μια κατηγορία τροφίμων που τα τελευταία χρόνια κατακλύζουν τη διατροφή μας και η οποία σχετίζεται με τη νόσο του διαβήτη.
Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η υψηλότερη πρόσληψη υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων (UPF) μπορεί να σχετίζεται με υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτης τύπου 2 (ΣΔτ2). Ωστόσο, τα UPF αποτελούν μια εξαιρετικά ετερογενή κατηγορία τροφίμων, ειδικά όσον αφορά τη διατροφική τους σύνθεση, τους τύπους των προϊόντων και τη συνεισφορά του σε μια συνηθισμένη δίαιτα. Δεν είναι επομένως σαφές εάν προηγούμενα αποτελέσματα που προσδιορίζουν τη συνολική πρόσληψη των UPF ως μεμονωμένο παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση διαβήτη τύπου 2 ισχύει για όλα τα υποκείμενα καταναλωτικά πρότυπα που εμπίπτουν σε αυτόν τον γενικό όρο.
Οι πιο πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι η κατανάλωση UPF σχετίζεται σημαντικά με τη συχνότητα της παχυσαρκίας, την αύξηση της αντίστασης στην ινσουλίνη, των επιπέδων ΔΜΣ, της περιφέρειας μέσης και των επιπέδων LDL χοληστερόλης, ενώ μειώνει τα επίπεδα HDL χοληστερόλης, οδηγώντας σε πιθανή αύξηση του κινδύνου ΣΔτ2. Πολλές ερευνητικές μελέτες έχουν αποκαλύψει μια συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης UPF και του κινδύνου ΣΔτ2, όπου η μέση συμβολή της αναλογίας UPF (σε βάρος) στη διατροφή κυμαινόταν σε ένα ποσοστό 9,5%-48,7%. Επιπλέον, μπορεί να υπάρχει μια μικρή συσχέτιση μεταξύ της υψηλής κατανάλωσης UPF και του διαβήτη κύησης.
Αυτά τα ευρήματα θα μπορούσαν να σχετίζονται με τη σημαντική αύξηση επιβαρυντικών θρεπτικών ουσιών που βρίσκονται στα UPF. Αν και φαίνεται ότι υπάρχει μία στενή σχέση ανάμεσα στα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα και το ΣΔτ2 απαιτούνται περαιτέρω μελέτες σε διαφορετικούς πληθυσμούς για να επιβεβαιωθούν τα ευρήματα και να κάνουν επιτακτική πλέον τη λήψη μέτρων για τη βελτίωση των μελλοντικών διατροφικών κατευθυντήριων οδηγιών για να τονιστούν οι επιβλαβείς επιπτώσεις των UPF και να περιοριστεί η κατανάλωσή τους όσο το δυνατόν περισσότερο.
Την ίδια στιγμή πρέπει να γίνει ακόμα πιο σαφές και να τονιστεί η ανάγκη για αύξηση της κατανάλωσης πιο απλών, φρέσκων και λιγότερο επεξεργασμένων τροφίμων στο συνολικό διαιτολόγιο μας και η επιστροφή σε παλιότερα και πιο παραδοσιακά πρότυπα διατροφής.
Βιβλιογραφία
- Almarshad MI, Algonaiman R, Alharbi HF, Almujaydil MS, Barakat H. Relationship between Ultra-Processed Food Consumption and Risk of Diabetes Mellitus: A Mini-Review. Nutrients. 2022; 14(12):2366.
- Srour B, Fezeu LK, Kesse-Guyot E, Allès B, Méjean C, Andrianasolo RM, et al. Ultra-processed food intake and risk of cardiovascular disease: Prospective cohort study (NutriNet-Santé). BMJ [Internet]. 2019 [cited 2021 Jun 9];365. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31142457/
- Delpino FM, Figueiredo LM, Bielemann RM, da Silva BGC, Dos Santos FS, Mintem GC, Flores TR, Arcêncio RA, Nunes BP. Ultra-processed food and risk of type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis of longitudinal studies. Int J Epidemiol. 2022 Aug 10;51(4):1120-1141.
- Astrup A, Magkos F, Bier DM, Brenna JT, de Oliveira Otto MC, Hill JO, et al. Saturated Fats and Health: A Reassessment and Proposal for Food-Based Recommendations: JACC State-of-the-Art Review [Internet]. Vol. 76, Journal of the American College of Cardiology. Elsevier USA; 2020 [cited 2021 Jun 9]. p. 844–57. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32562735/
- Moradi S, Hojjati Kermani MA, Bagheri R, Mohammadi H, Jayedi A, Lane MM, Asbaghi O, Mehrabani S, Suzuki K. Ultra-Processed Food Consumption and Adult Diabetes Risk: A Systematic Review and Dose-Response Meta-Analysis. 2021 Dec 9;13(12):4410.
- Nardocci, M.; Polsky, J.Y.; Moubarac, J.-C. Consumption of ultra-processed foods is associated with obesity, diabetes and hypertension in Canadian adults. J. Public Health2021, 112, 421–429.
- Duan MJ, Vinke PC, Navis G, Corpeleijn E, Dekker LH. Ultra-processed food and incident type 2 diabetes: studying the underlying consumption patterns to unravel the health effects of this heterogeneous food category in the prospective Lifelines cohort. BMC Med. 2022 Jan 13;20(1):7.