Γιούλη Αργυρακοπούλου, MD, MSc, PhD, Παθολόγος με εξειδίκευση στον Σακχαρώδη Διαβήτη, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθύντρια Διαβητολογικής Μονάδας και Ιατρείου Παχυσαρκίας Ιατρικού Κέντρου Αθηνών
Η παχυσαρκία αποτελεί ένα χρόνιο νόσημα που χαρακτηρίζεται από υπερβολική συσσώρευση λίπους οδηγώντας σε δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία όπως ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, η δυσλιπιδαιμία, η αρτηριακή υπέρταση, η λιπώδης διήθηση του ήπατος αλλά και ο αυξημένος κίνδυνος τόσο για καρδιαγγειακά συμβάματα όσο και για κακοήθειες. Η αντιμετώπισή της περιλαμβάνει τη μείωση του σωματικού βάρους μέσω της επίτευξης αρνητικού ισοζυγίου θερμίδων: αυξάνοντας τη σωματική δραστηριότητα και μειώνοντας τη πρόσληψη τροφής. Ωστόσο, οι περισσότεροι ασθενείς που πάσχουν από παχυσαρκία, πάρα τις συστηματικές και πολυετείς προσπάθειες, εμφανίζουν μικρή απώλεια του υπερβάλλοντος βάρους. Αλλά ακόμα και αν επιτύχουν μείωση του σωματικού βάρους, ένα σημαντικό ποσοστό ατόμων επιστρέφει στο αρχικό του βάρος εντός 2-5 ετών.
Η σημαντική πρόοδος που έχει επιτελεσθεί στην κατανόηση της παθοφυσιολογίας της παχυσαρκίας έχει οδηγήσει στη παραγωγή στοχευμένων φαρμάκων που συνεπικουρούν στην προσπάθεια θεραπείας της παχυσαρκίας. Ως εκ τούτου, συστήνεται η λήψη φαρμακευτικής αγωγής σε ασθενείς με παχυσαρκία που δεν μπορούν να επιτύχουν επαρκή απώλεια βάρους μέσω των αλλαγών στον τρόπο ζωής και τα οποία πληρούν συγκεκριμένες ενδείξεις. Τα φάρμακα για τη θεραπεία της παχυσαρκίας λειτουργούν μέσω των ακόλουθων μηχανισμών: (1) μείωση της όρεξης και, συνεπώς, της πρόσληψη ενέργειας, (2) αύξηση της ενεργειακής δαπάνης (3) μείωση της απορρόφησης θερμίδων ή συνδυασμός των προαναφερθέντων.
Η χορήγηση φαρμακευτικής θεραπείας έχει ένδειξη ως συμπληρωματική αγωγή σε δίαιτα χαμηλών θερμίδων και αυξημένη σωματική δραστηριότητα με σκοπό τη διαχείριση του βάρους σε ασθενείς με δείκτη μάζας σώματος ≥30 kg/m2 ή ≥27 kg/m2 με παρουσία τουλάχιστον μίας συννοσηρής πάθησης σχετιζόμενης με το βάρος, όπως π.χ. δυσγλυκαιμία (προδιαβήτης ή σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2), αρτηριακή υπέρταση, δυσλιπιδαιμία ή αποφρακτική άπνοια ύπνου κ.λπ. Η θεραπεία οφείλει να αξιολογείται και να διακόπτεται από τον θεράποντα ιατρό εάν οι ασθενείς δεν έχουν χάσει τουλάχιστον 5% του αρχικού σωματικού βάρους τους σε ορισμένο διάστημα. Σημειώνεται ότι η λήψη φαρμακευτικής αγωγής θα πρέπει πάντα να λαμβάνεται μετά από ιατρική εξέταση και με ιατρική συνταγή.
Τρία φαρμακευτικά σκευάσματα έχουν έγκριση στην Ελλάδα: η ορλιστάτη, η λιραγλουτίδη και ο συνδυασμός ναλτρεξόνης/βουπροπριόνης.
Η ορλιστάτη λειτουργεί μέσω της αναστολής των γαστρεντερικών και παγκρεατικών λιπασών. Η αναστολή αυτή έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της υδρόλυσης των τριγλυκεριδίων και της απορρόφησης των λιπών της τροφής. Κατά συνέπεια, περίπου το ένα τρίτο των λιπαρών οξέων της τροφής δεν απορροφάται. Τα δισκία ορλιστάτης λαμβάνονται μαζί με τα γεύματα και πάντα σε συνδυασμό με περιορισμό της πρόσληψης τροφής και αύξηση της σωματικής άσκησης. Οι συνήθεις ανεπιθύμητες ενέργειες της ορλιστάτης αφορούν ποικίλα συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα λόγω της αποβολής λίπους στα κόπρανα (π.χ. στεατόρροια).
H λιραγλουτίδη είναι ένα ανάλογο της ινκρετινικής, παραγόμενης από το έντερο, GLP-1 ορμόνης. Πρόκειται για ένα αντι-διαβητικό φάρμακο, το οποίο αρχικά έλαβε έγκριση για χρήση στη θεραπεία του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Στη συνέχεια δοκιμάστηκε σε μεγαλύτερη δόση στη θεραπεία της παχυσαρκίας. Χορηγείται άπαξ ημερησίως με υποδόρια ένεση, με σταδιακή τιτλοποίηση της δόσης. Το ενδογενώς παραγόμενο μόριο (GLP-1) επιτελεί πολλαπλές δράσεις μεταξύ των οποίων η ρύθμιση του σακχάρου αίματος μέσω της επαγωγής της έκκρισης ινσουλίνης και της αναστολής της έκκρισης γλυκαγόνης από τα παγκρεατικά κύτταρα, η επιβράδυνση της γαστρικής κένωσης και η επαγωγή του μεταγευματικού κορεσμού καθώς και η μείωση της όρεξης και της πρόσληψης τροφής μέσω της δράσης του φαρμάκου στον τοξοειδή πυρήνα του εγκεφάλου. Οι συχνότερες ανεπιθύμητες ενέργειες αφορούν συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα όπως ναυτία, έμετοι, διάρροια και δυσκοιλιότητα.
Ο συνδυασμός ναλτρεξόνης/βουπροπριόνης δρα στους POMC νευρώνες του τοξοειδούς πυρήνα του υποθαλάμου στον εγκέφαλο, οι οποίοι διαδραματίζουν κατεξοχήν ανορεξιογόνο δράση. Η ναλτρεξόνη είναι ανταγωνιστής οπιοειδών ενώ η βουπροπριόνη είναι αναστολέας της επαναπρόσληψης νορεπινεφρίνης και ντοπαμίνης. Ο συνδυασμός τους φαίνεται να έχει συνεργική δράση με αποτέλεσμα τη μείωση της πρόσληψης τροφής αλλά και την μικρή αύξηση της δαπάνης ενέργειας. Τα δισκία του συνδυασμού ναλτρεξόνης/ βουπροπριόνης λαμβάνονται καθημερινά με σταδιακά αυξανόμενη δοσολογία του φαρμάκου (τιτλοποίηση). Οι συχνότερες ανεπιθύμητες ενέργειες περιλαμβάνουν ναυτία, ζάλη, κεφαλαλγία, δυσκοιλιότητα, έμετοι και ξηροστομία.
Η τροποποίηση του τρόπου ζωής είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της πρόληψης και της θεραπείας της παχυσαρκίας. Η δυσκολία της επίτευξης αλλά και της διατήρησης της απώλεια βάρους έχει τη βάση της στην ενεργοποίηση ρυθμιστικών μηχανισμών της όρεξης που τείνουν να επαναφέρουν το σωματικό βάρος στην προηγούμενη κατάστασή του. Η φαρμακευτική θεραπεία για την παχυσαρκία θεωρείται γενικά ασφαλής και αποτελεσματική, και μπορεί να λαμβάνεται με ιατρική συνταγή εφόσον τηρούνται οι ενδείξεις χορήγησης και ο ασθενής βρίσκεται υπό συστηματική ιατρική παρακολούθηση και, βέβαια, πάντα σε συνδυασμό με υποθερμιδική δίαιτα και αύξηση της φυσικής άσκησης. Όπως αναφέρθηκε προηγούμενα, οι ασθενείς με παχυσαρκία πάσχουν συχνά και από συννοσηρές παθήσεις και για τον λόγο αυτό πρέπει να αντιμετωπίζονται σφαιρικά, λαμβάνοντας πολλές φορές συνδυασμό φαρμάκων. Τέλος, δεν πρέπει κανείς να ξεχνά τον ρόλο της βαριατρικής/μεταβολικής χειρουργικής στους ασθενείς με νοσογόνο παχυσαρκία και ειδικά σε αυτούς που πάσχουν και από σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, καθώς αυτή οδηγεί σε μεγαλύτερη και μονιμότερη απώλεια βάρους σε σύγκριση με τη φαρμακοθεραπεία.
- Gouni-Berthold I, Berthold HK. Current Options for the Pharmacotherapy of Obesity. Curr Pharm Des. 2019;25(18):2019-2032.
- Tsilingiris D, Liatis S, Dalamaga M, Kokkinos A. The Fight Against Obesity Escalates: New Drugs on the Horizon and Metabolic Implications. Curr Obes Rep. 2020 Jun;9(2):136-149.
- Pilitsi E, Farr OM, Polyzos SA, Perakakis N, Nolen-Doerr E, Papathanasiou AE, Mantzoros CS. Pharmacotherapy of obesity: Available medications and drugs under investigation. Metabolism. 2019 Mar;92:170-192.