Επιμέλεια: ¹ Ζαραφωνίτη Νίκη, ¹ Μπουκουβάλα Φωτεινή
Επιβλέποντες: Παξιμαδάς Χρήστος, Κλινικός Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, M.Sc
Χαντζαρίδης Πέτρος, Κλινικός Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, M.Sc
¹ Διαιτολογικό Γραφείο , ΓΝΑ 417 ΝΙΜΤΣ
Ο Σακχαρώδης Διαβήτης Τύπου 2 (ΣΔ2), είναι μια από τις πιο κοινές μεταβολικές διαταραχές παγκοσμίως. Προκαλείται από διάφορους γενετικούς ή/και περιβαλλοντικούς παράγοντες και χαρακτηρίζεται από ανεπαρκή έκκριση ινσουλίνης από τα β-κύτταρα του παγκρέατος ή/και την αδυναμία των ευαίσθητων στην ινσουλίνη ιστών να ανταποκριθούν επαρκώς στην ινσουλίνη, οδηγώντας σε αυξημένα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα.
Ένας από τους κύριους παράγοντες του τρόπου ζωής με άμεσο αντίκτυπο στον ΣΔ2 και γενικότερα στη μεταβολική υγεία είναι η διατροφή και συνιστώσα της πολύπλευρης επίδρασης είναι η χρονοδιατροφή. Με τον όρο χρονοδιατροφή περιγράφεται η συσχέτιση μεταξύ της ώρας της ημέρας, των εκάστοτε συνθηκών κατανάλωσης φαγητού (κατανάλωση ή παράλειψη γευμάτων, η ποσότητα και ο τύπος των μακροθρεπτικών συστατικών κ.α), των ημερήσιων κιρκάδιων ρυθμών του οργανισμού και των επιπτώσεών τους στη μεταβολική υγεία.
Οι κιρκάδιοι ρυθμοί είναι 24ωροι κύκλοι ρυθμιζόμενοι από ενδογενείς μοριακούς μηχανισμούς, γνωστοί ως κιρκάδιο ρολόι. Αυτό το κιρκάδιο ρολόι προετοιμάζει το σώμα για διάφορες φυσιολογικές διεργασίες που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της ημέρας, Από χρονοβιολογική οπτική, η γλυκόζη στους ανθρώπους μεταβολίζεται ακολουθώντας έναν συγκεκριμένο κιρκάδιο ρυθμό, μέσω της ημερήσιας διακύμανσης της ανοχής στη γλυκόζη. Αυτή κορυφώνεται συνήθως κατά τη διάρκεια της ημέρας όταν καταναλώνεται φαγητό και μειώνεται τις νυχτερινές ώρες κατά τη διάρκεια της νηστείας. Ορμόνες όπως η ινσουλίνη και η κορτιζόλη που εμπλέκονται στο μεταβολισμό της γλυκόζης, παρουσιάζουν και αυτές κιρκαδική ταλάντωση, ακολουθώντας στενό κιρκάδιο έλεγχο. Ο χρόνος του γεύματος έχει αναφερθεί ότι επιδρά στα περιφερειακά κιρκάδια ρολόγια που ελέγχουν τις μεταβολικές οδούς. Έτσι, τα ίδια τρόφιμα που κατανέμονται διαφορετικά κατά τη διάρκεια της ημέρας, φαίνεται να έχουν διαφορετικές επιδράσεις στον γλυκαιμικό έλεγχο σε άτομα με προδιαβήτη ή/και ΣΔ2. Συγχρονικές και πειραματικές μελέτες έχουν δείξει πολλαπλά καρδιομεταβολικά οφέλη, όταν η κατανάλωση γευμάτων γίνεται νωρίς μέσα στην ημέρα παρά τις βραδινές ώρες, επιδρώντας θετικά στην μεταγευματική γλυκαιμία. Επομένως, η κατανάλωση πρωινού παρουσιάζει οφέλη για τη μεταβολική υγεία και θα μπορούσε να αποτρέψει την εμφάνιση του ΣΔ2 σε ορισμένα άτομα, ενώ η παράλειψη του οδηγεί σε μείωση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη, αυξάνοντας τον κίνδυνο για ΣΔ2.
Οι τρέχουσες διατροφικές τάσεις δείχνουν ότι οι άνθρωποι τείνουν να καταναλώνουν έως και το 40% της ημερήσιας ενεργειακής τους πρόσληψης κυρίως κατά τις βραδινές ώρες, συνήθεια που προκαλεί μεγαλύτερη μεταγευματική απόκριση γλυκόζης, σε σύγκριση με τις πρωινές ώρες κατανάλωσης τροφής. Αυτό το διατροφικό μοτίβο φαίνεται να οδηγεί σε αυξημένο κίνδυνο μεταβολικών παθήσεων, όπως ο ΣΔ2 και οι καρδιαγγειακές παθήσεις. Μια μελέτη σε υγιείς ενήλικες έδειξε ότι η μεγαλύτερη κατανάλωση φαγητού το βράδυ (μετά τις 17:00) έναντι του πρωινού (στις 9:00) οδήγησε σε υψηλότερες μεταγευματικές συγκεντρώσεις γλυκόζης, επηρεάζοντας τη ρύθμιση ορισμένων μεταβολικών οδών που σχετίζονται με εξάρσεις μεταγευματικής υπεργλυκαιμίας. Η κατανάλωση ενός πλούσιου ή αργά το βράδυ γεύματος οδηγεί σε επιδείνωση της ινσουλινοαντίστασης (IR) και της υπεργλυκαιμίας, επηρεάζοντας τα πρωινά επίπεδα γλυκόζης. Επιπλέον, έχει φανεί ότι η μετακίνηση του βραδινού γεύματος σε προγενέστερη ώρα, βελτιώνει την ανοχή στη γλυκόζη μέσω της συμβολής της ενδογενούς μελατονίνης στην μείωση της ανοχής στη γλυκόζη. Αυτό το μοτίβο κατανάλωσης φαγητού αργότερα μέσα στην ημέρα (και κυρίως τη νύχτα), μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχή του κιρκάδιου ρυθμού, επιδρώντας έτσι αρνητικά στη ρύθμιση της γλυκόζης.
Επίσης, σύμφωνα με την μελέτη των Wang et al., φάνηκε ότι οι εργαζόμενοι σε βάρδιες έχουν 106% μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν ΣΔ2 σε σχέση με τους εργαζόμενους εκτός βαρδιών, κάτι που επιβεβαιώνεται και από την μελέτη Atlantic Path Cohort, η οποία έδειξε ότι οι εργαζόμενοι σε βάρδιες είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα κατά 27% να αναπτύξουν διαβήτη από τους εργαζόμενους χωρίς βάρδιες.
Η διαλειμματική νηστεία αποτελεί μια μέθοδο διαχείρισης του βάρους και του σακχάρου η οποία βασίζεται στην εφαρμογή μικρών διαστημάτων κατανάλωσης τροφής και μπορεί να μειώσει τη θερμιδική πρόσληψη, λόγω της δυσκολίας κατανάλωσης του ίδιου αριθμού θερμίδων σε μικρότερο χρονικό διάστημα. Περιλαμβάνει τρεις κύριες μορφές. Η πρώτη μορφή είναι η νηστεία εναλλασσόμενης ημέρας (ενεργειακός περιορισμός κατά 500-600 kcal/ημέρα σε εναλλασσόμενες ημέρες). Η δεύτερη μορφή είναι η δίαιτα 5:2 (5 ημέρες με συνήθη διατροφή και 2 μέρες με ενεργειακό περιορισμό κατα 500-600 kcal/ημέρα) και η τρίτη μορφή είναι η χρονικά περιορισμένη κατανάλωση τροφής σε ένα χρονικό παράθυρο της ημέρας (π.χ. 16:8). Και οι 3 μορφές της μπορούν να οδηγήσουν σε μια ήπια απώλεια σωματικού βάρους κατά 3-8% χωρίς όμως να έχουν σημαντικές διαφορές σε σχέση με τον συνεχή περιορισμό θερμίδων.
Συμπερασματικά, η χρονοδιατροφή είναι μια πολλά υποσχόμενη προσέγγιση, αν και υπάρχουν πολλά ακόμα που πρέπει να μάθουμε για τη φύση και το χρονοδιάγραμμα πρόσληψης της τροφής στη ρύθμιση της ομοιόστασης της γλυκόζης. Η ώρα του γεύματος διαδραματίζει αναντίρρητα σπουδαίο ρόλο στον ΣΔ2. Ως εκ τούτου, ο σωστός καταμερισμός γευμάτων μέσα στην ημέρα που περιλαμβάνει την κατανάλωση του πρωινού και μεσημεριανού και την συνολική κατανάλωση φαγητού με έμφαση στις πρωινές παρά τις βραδινές ώρες έχει θετικό αντίκτυπο σε άτομα με ΣΔ2. Ωστόσο, απαιτούνται περισσότερα δεδομένα από καλά σχεδιασμένες επιδημιολογικές μελέτες για να αποδειχθούν αυτές οι αιτιολογικές σχέσεις υπογραμμίζοντας την ανάγκη για εξατομικευμένη διαχείριση.
Βιβλιογραφία
Galicia-Garcia U., Benito-Vicente A.Jebari S., Larrea-Sebal A.,Siddiqi H., Uribe K.B. et al. (2020) Pathophysiology of Type 2 Diabetes Mellitus. Int. J. Mol. Sci. 21(17):6275
Ballon A., Neuenschwander M., Schlesinger S.(2019) Breakfast Skipping Is Associated with Increased Risk of Type 2 Diabetes among Adults: A Systematic Review and Meta-Analysis of Prospective Cohort Studies The Journal of Nutrition 149(1):106-113
Papakonstantinou E., Oikonomou C., Nychas G., Dimitriadis GD (2022) Effects of Diet, Lifestyle, Chrononutrition and Alternative Dietary Interventions on Postprandial Glycemia and Insulin Resistance Nutrients 14(4)823
Henry, C.J., Kaur, B. & Quek, R.Y.C. (2020). Chrononutrition in the management of diabetes. Nutrition & Diabetes 10, 6.
American Diabetes Association Professional Practice Committee; 5. Facilitating Positive Health Behaviors and Well-being to Improve Health Outcomes: Standards of Care in Diabetes—2024. Diabetes Care 1. 47 (1): 77–110.
Harris C, Czaja K. (2023). Can Circadian Eating Pattern Adjustments Reduce Risk or Prevent Development of T2D? Nutrients. 15(7):1762.
Leung GKW, Huggins CE, Ware RS, Bonham MP. (2020). Time of day difference in postprandial glucose and insulin responses: Systematic review and meta-analysis of acute postprandial studies. Chronobiology International 37(3):311-326
(9) Shazman S. (2023). Understanding Type 2 Diabetes Mellitus Risk Parameters through Intermittent Fasting: A Machine Learning Approach. Nutrients. 15(18): 3926
Wang L, Ma Q, Fang B, Su Y, Lu W, Liu M, et al. (2023). Shift work is associated with an increased risk of type 2 diabetes and elevated RBP4 level: cross sectional analysis from the OHSPIW cohort study. BMC Public Health. 23(1):1139
Sweeney E, Yu ZM, Dummer TJB, Cui Y, DeClercq V, Forbes C, et al. (2020). The relationship between anthropometric measures and cardiometabolic health in shift work: findings from the Atlantic PATH Cohort Study. International Archives of Occupational and Environmental Health. 93(1):67-76